Türkiye’de kullanılan bir ders kitabında, bir kız çocuğu evlilik hayalleri kurarken resmediliyor, erkek çocuğu ise doktor olmayı hayal ediyor. Tunus’ta ise öğrencilerden garajda araba yıkayan Mr Thompson ve mutfakta yemek hazırlayan Mrs Thompson hakkındaki cümleleri tamamlamaları isteniyor (öğrencilerden Mrs Thompson için “yemek yapmaya bayılır” cümlesini kurmaları bekleniyor). Unesco tarafından yayınlanan yeni bir rapora göre, toplum cinsiyet eşitsizliği dünya genelinde ders kitaplarında çok yaygın. Bu durum kız çocuklarının okullardaki başarı ve motivasyonunu azaltmakta.
Rapor, Çin’deki ilkokul çağı çocuk kitapları da dahil, dünyanın birçok yerinden ders kitaplarından alıntılar yaparak “erkeklerin orantısız bir biçimde temsil edildiği” sonucuna ulaşıyor. Çin’deki sosyal bilgiler metinlerinde “bütün bilim insanları ve askerler erkek olarak tasvir edilirken, bütün öğretmenler ve hizmet personelinin dörtte üçü kadın olarak gösteriliyor”. Çin’deki 12 ciltlik ilkokul ders kitaplarının içindeki tarihsel karakterlerin sadece yüzde 12’si kadınken, bu kadınlar “daha aktif roller üstlenen erkeklere kıyasla monoton ve pasif olarak resmediliyor”.
Hindistan’da ilkokulda okutulan İngilizce, Hindistan tarihi, matematik, fen bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarının içindeki görsellerin sadece yüzde 6’sı kadın resmi içerirken, yarıdan fazla görselde sadece erkek resmi var. Hint ilkokullarında okutulan altı matematik kitabının hiçbirinde tek bir kadın bile yönetici, mühendis, dükkân sahibi ya da tüccar olarak gösterilmemiş. Unesco’nun Küresel Eğitim İzleme Raporu’na (KEİ) göre, bu kitaplarda erkekler “ticarî, meslekî ve pazarlama alanındaki işlerde son derece baskınlar”.
Kadınların olumsuz temsili
KEİ raporu Kamerun, Fildişi Sahili, Togo ve Tunus’taki matematik kitapları üzerine 2000’lerin sonunda yapılan bir araştırmaya gönderme yaparak kitaplardaki kadın karakterlerin erkeklerin yüzde 30’u kadar olduğunu söylüyor. Ayrıca toplumsal cinsiyet tümüyle basmakalıp rollerle temsil ediliyor. “Kadınlar yardımsever ve çocuk büyüten ev kadınları olarak resmedilirken, kız çocukları pasif ve uyumlu olarak tasvir ediliyor. Nerdeyse bütün etkileyici, asil, heyecanlı ve eğlenceli şeylerle erkekler meşgul olurken, hiçbir erkek başkaları için bakıcılık yapmayı içeren rollerde resmedilmiyor.”
KEİ raporuna göre, “Toplumsal cinsiyet dengesi sağlama yönündeki tüm çabalara rağmen, yeni yapılan çalışmalar gösteriyor ki eşitsizlik birçok ülkenin ders kitaplarında yaygın. Gürcistan, İran İslam Cumhuriyeti, Nijerya, Pakistan’ın yanı sıra, Avustralya gibi yüksek gelir grubu ülkelerinde bile.”
Pakistan’da 2015’te yapılan bir araştırmaya göre “Pakistan ders kitaplarında 2004’ten bu yana kadınların olumsuz temsilinde bir iyileşme” olmamış. İran’da 2012’de yapılan bir araştırmaya göre ise, Eğitim Bakanlığı tarafından yazılan kitapların içindeki karakterlerin yüzde 80’ini erkekler oluşturuyor. Avustralya’da 2009’da yapılan bir çalışma ders kitaplarınındaki karakterlerin yüzde 57’sinin erkek olduğunu ortaya koyuyor. Rapora göre, “Hukuk ve düzen tesisi [polislik] gibi işlerde resmedilen erkek sayısı kadınların iki katıyken, siyaset ve yönetimle uğraşan karakterler içinde erkekler kadınların dört katı.”
Rapor, “Kız çocukları ve kadınlar ders kitaplarında ve müfredatta yeterli temsiliyete sahip değil” diyor. Politika geliştiren sorumluları ise bu mesele halledilene kadar “kız çocularının motivasyon, katılım ve başarı oranlarının azalmaya devam edeceği ve bunun kız çocuklarının geleceklerini kötü etkileyeceği” konusunda uyarıyor.
#betweenthelines
Unesco, öğrenciler ve ebeveynlerden ders kitaplarında karşılaştıkları cinsiyet eşitsizliği örneklerini #betweenthelines hashtag’ını kullanarak internette paylaşmalarını isteyerek araştırmasını genişletiyor. Aynı şekilde kitaplardaki toplumsal cinsiyet eşitliğini teşvik eden örneklerin de paylaşılmasını istiyor.
KEİ’de politika analisti Manos Antoninis meselenin “Sadece okullarda kaç çocuk olduğuyla ilgili olmadığını, sınıfta gerçekte neler yaşandığıyla ilgili olduğunu” söylüyor. “Bunu ölçmek çok zor, ama ders kitapları iyi bir başlangıç noktası” diye ekliyor.
“Kimi durumlarda yeterli eğitim almamış öğretmenlerin toplumsal cinsiyet açısından kadınların ve erkeklerin, kız çocuklarının ve erkek çocuklarının daha doğru temsilini sağlamak için araçlara ihtiyacı var. Çocukların daha eşitlikçi bir davranış biçimi geliştirmeleri yönünde doğru bir arkaplan sağlamaları için yine araçlara ihtiyaçları var. Eğer ders kitapları ayrımcı örneklerle doluysa bu iyi bir başlangıç olamaz” diyor Antoninis, “İnsanlara bize katılmaları ve ders kitaplarındaki resimlerini bizimle paylaşmaları için çağrı yapıyoruz, çünkü bu tür bilgilerin daha fazla incelenmesi gerekiyor” diye ekliyor.
Çeviren Canan Şahin
https://gemreportunesco.wordpress.com/2016/03/08/gender-bias-is-rife-in-textbooks